This study was conducted on aridisols, a soil ordo widely exists in Eastern Anatolia Region. The trial was conducted in 81 pots with an experimental design of 9x3x3 factorial, 1 plant (wheat), control and 8 microorganisms (Bacillus megaterium M3, Bacillus subtilis Osu-142, Bacillus pumilus C26, Paenibacillus polymxa, Azospirillum brasilense Sp-245, Burkholderia cepacia BA-7, Burkholderia cepacia F + AMP, Raoutella terrigena) and 3 phosphorus levels (0, 100, 200 kg P2O5/ha). Each treatment was three replicate. Plant and soil samples were taken at the end of the growing period (90 days). Some soil enzymes such as acid and alkaline phosphate, urease and dehydrogenase, amino acid exhausted from soil and plant roots, organic acid and hormones, and plant macro and micronutrients elements were determined. The results obtained have shown that amino acids, organic acids, hormones, and plant and soil enzymes exhausted from root parts significantly affected the phosphorus availability in soil. Positive correlations were determined between the phosphorus availability and gibberellic and salicylic acid, organic acid such as oxalic acid, malic acid, tartaric acid, lactic acid, enzymes activities of CAT, POD, SOD, acid and alkaline phosphates enzymes. Thus increased the amount of the phosphorus. On the contrary, exhausted amino acids had negative correlations with phosphorus availability and degreased the phosphorus availability. For this soil group, it is necessary to apply P. polymxa + 100 kg P2O5/ha to increase the amount of phosphorus in plant and the amount of labile and less labile phosphorus. When P. polymxa PGPR was applied fertilizer use efficiency and soil available phosphorus fractions were increased, thus plant dry weight. In order to get efficient profit from organic fertilization, use PGPR?s such as P. polymxa should be taken into account.

Bu çalışma, Doğu Anadolu Bölgesinde yaygın olarak bulunan aridisol toprak ordoları üzerinde yürütülmüştür. Denemede, tam şansa bağlı deneme desenine göre 8*3*3 faktöriyelli, 1 bitki (buğday), kontrol, 8 mikroorganizma (Bacillus megaterium M3, Bacillus subtilis Osu-142, Bacillus pumilus C26, Paenibacillus polymxa, Azospirillum brasilense Sp-245, Burkholderia cepacia BA-7, Burkholderia cepacia F+ AMP, Raoultella terrigena) 3 fosfor dozu (0, 100, 200 kg P2O5/ha) kullanılmış ve deneme 3 tekrarlamalı olarak toplam 81 saksıda yürütülmüştür. 90 günlük gelişme peryodu sonunda toprak ve bitki örneklemesi yapılmıştır. asit ve alkalin fosfataz, üreaz ve dehidrogenaz gibi bazı toprak enzimleri ile toprak ve bitki kökünden salgılanan amino asit, organik asit ve hormon miktarı ile bitki makro ve mikro besin elementleri belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, topraktaki fosforun yarayışlılığı üzerine buğday bitkisinin toprak üstü ve kök aksamları tarafından salgılanan amino asit, organik asit, hormon, bitki enzimleri ve toprak enzimlerinin önemli derecede etki ettiği belirlenmiştir. Genel olarak giberallik asit ve salisilik asit hormonlarının, okzalik asit, malik asit, tartarik asit, laktik asit gibi organik asitlerin, CAT, POD, SOD enzim aktiviteleri ile asit fosfataz ve alkalin fosfataz enzimlerinin topraktaki fosfor yarayışlılığı ile pozitif ilişki gösterdiği ve fosfor miktarını artırdığı tespit edilmiştir. Buna karşılık salgılanan amino asitlerin fosfor yarayışlılığı ile negatif ilişki gösterdiği ve fosfor yarayışlılığını azalttığı belirlenmiştir. Aridisol toprak grubunda, bitkiye yarayışlı ve az yarayışlı fosfor miktarı ile bitkideki fosfor miktarının artırılması için P. polymxa + 100 kg P2O5/ha uygulanması gerekmektedir. P. polymxa PGPR uygulandığında, gübre kullanım etkinliği ile topraktaki elverişli fosfor dilimlerini ve buna bağlı olarak buğday bitkisinin kuru madde miktarını önemli düzeyde artırdığı belirlenmiştir. Sürdürülebilir ve organik tarım sistemlerinde, verimi artırmak amacıyla uygulanacak organik kaynaklı gübrelerden daha etkin fayda sağlayabilmek için, gübre yönetiminde özellikle P. polymxa gibi PGPR bakterilerinin kullanılması gerektiği belirlenmiştir.