The aim of this study was to determine the differences between the risk factors of foot ulceration in patients, who had renal failure (stage 4 or 5), with and without diabetes, and in patients, who had renal failure (stage 4 or 5), with or without hemodialysis (HD) treatment by means of descriptive and comparative study.In this study, patients with renal failure, with and without diabetes, were divided into 4 groups of 40 people according to whether they received dialysis treatment. Data were collected with Patient Information Form, Foot Care Behavior Scale (PSQ), Foot Physical Assessment Form and Foot Risk Assessment Form.Lower extremity ulceration was highest in Group 3 (15%-6/40) in patients with diabetes and with dialysis (p = 0.421). Nearly half of this group had a history of lower extremity ulceration (45%-18/40), and the difference between the groups was statistically significant. In 65% of diabetic HD patients, 35% of nondiabetic HD patients had no protective sensation in the lower extremities and the difference between the groups was statistically significant. The highest number of high-risk patients for foot ulceration (72.5%) was found in Group 3, a group of HD patients with diabetes, and showed a significant difference compared to the groups. In patients without diabetes and without HD treatment (Group 2), it was reported that they have foot ulceration now (5.0%-2/40) and had in their history (5.0%-2/40). Risk factors associated with foot ulceration include advanced stage (stage 4 or 5) chronic kidney disease and age with HD treatment, BMI, history of ulceration and amputation in the lower extremity, dryness in the lower extremities, cold and pallor, decreased muscle movement and resistance, foot deformities, skin and nail pathologies, neuropathy, and vascular insufficiency. The foot care behavior scale scores of the patients with diabetes (Group 1 and 3) were higher than those of the nondiabetic patients.As a result, patients receiving HD treatment are at high risk for foot ulceration, and this risk increases in diabetes.Key Words: Chronic Kidney Disease, Diabetes, Foot Examination, Foot Ulceration,Hemodialysis, Risk Factors.

Araştırma renal yetmezlikli (evre 4 veya 5) diyabeti olan ve olmayan, hemodiyaliz (HD) tedavisi alan ve almayan hastalarda ayak ülserasyonu risk faktörleri arasındaki farklılıkları belirlemek amacıyla tanımlayıcı ve karşılaştırmalı olarak yapıldı. Çalışmada renal yetmezlikli diyabeti olan ve olmayan hastalar, diyaliz tedavisi alıp almamalarına göre 40'ar kişiden oluşan dört ayrı gruba ayrıldı. Veriler Hasta Bilgi Formu, Ayak Bakım Davranış Ölçeği (ABDÖ), Ayak Fiziksel Değerlendirme Formu ve Ayak Risk Değerlendirme Formu ile toplandı.Alt ekstremite ülserasyonu en fazla diyabeti olan ve diyalize giren hastaların olduğu Grup 3'te (%15- 6/40) mevcuttu (p=0.421). Bu grubun yarıya yakınında alt ekstremitede ülserasyon öyküsü (%45-18/40) vardı ve gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı. Diyabetik HD hastalarının %65'inde, nondiyabetik HD hastalarının %35'inde alt ekstremitede koruyucu duyunun olmadığı ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı. Ayak ülserasyonu için yüksek riskli hasta en fazla oranda (%72.5) diyabetin eşlik ettiği diyaliz hastalarının oluşturduğu Grup 3'te yer almaktadır ve gruplara göre anlamlı farklılık göstermektedir. Diyabeti olmayan ve HD tedavisi almayan hastalarda (Grup 2) şimdi (%5.0-2/40) ve öykülerinde (%5.0-2/40) ayak ülserasyonu olduğu tespit edildi. Ayak ülserasyonu ile ilişkili risk faktörleri ileri evre (evre 4 veya 5) kronik böbrek hastalığı olma ve HD tedavisi ile yaş, beden kitle indeksi, alt ekstremitede ülserasyon ve amputasyon öyküsü, alt ekstremitelerin kuru, soğuk ve soluk olması, kas hareketinde ve dirençte azalma, ayak deformiteleri, cilt ve tırnak patolojileri, nöropati, vasküler yetmezlik olarak saptandı. Diyabeti olan hasta gruplarının (Grup 1 ve 3) ABDÖ puanları diyabeti olmayan hasta gruplarından daha yüksek bulundu. Sonuç olarak HD tedavisi alan hastalar ayak ülserasyonu için yüksek riske sahiptir ve bu risk diyabet birlikteliğinde daha da artmaktadır.Anahtar Kelimeler: Ayak Muayenesi, Ayak Ülserasyonu, Diyabet, Hemodiyaliz,Kronik Böbrek Hastalığı, Risk Faktörleri.